Jubileumblog #3 Oneens

Als mensen zijn we het graag eens met elkaar, denk ik. De meesten van ons zoeken harmonie. We vinden onze vrienden en gelijkgestemden door onze wereldvisies (al is het maar voor even) op elkaar af te stemmen. In deze blog leg ik je uit waarom de neiging tot harmonie belemmerend is voor het ethische gesprek. Dat je juist op zoek moet gaan naar de waarde in dat wat afwijkt en de neiging om harmonie na te streven moet gebruiken voor een goed proces.

Harmonie als onderdrukker

Ik heb zitting genomen in ethische commissies en ik ben wel eens op bezoek bij commissies. De werking van iedere ethische commissie is anders, hun opdracht ook, hoeveel leden er zijn, hun werkwijze, en dergelijke. Hun belangrijkste rol: een commissie reflecteert op een bepaalde casus/vraagstuk en geeft vervolgens advies.

Ik was eens in contact met een commissie en ik bevroeg hen op hun methode van overleg en besluitvorming. 'Hoe gaan jullie om met een minderheidsstandpunt?' was mijn vraag. Ze wisten niet waar ik het over had. Na wat uitleg: 'Daar is bij ons geen sprake van'. Deze commissie werd het altijd eens. Unaniem.

Ik schrok daarvan. Ethiek is in mijn beleving niet makkelijk, je zoekt frictie op, daar waar het pijn doet, het wordt soms verhit. Hoe kan het dat je het dan altijd eens wordt? Mogelijk een gebrek aan diversiteit of, en dat kan heel goed, gebeurt er iets niet op inhoudsniveau, maar op betrekkingsniveau. Om zo maar eens iets te noemen ('nee, bij ons draait het altijd om de inhoud' of 'wij kunnen dat scheiden' - ik geloof er niets van).

Het lijkt zo mooi, het altijd eens worden en een eenduidig advies te geven. De harmonie op de inhoud zou zo maar het resultaat kunnen zijn van een onderdrukkend mechanisme. 'Het altijd eens moeten worden' wordt een adagium waar iedereen zich naar voegt. Werkelijk kritische geluiden worden niet (meer) gehoord en wellicht ook niet meer geuit.

De waarde van het oneens zijn

Ethiek gaat voor mij over morele moed: je durven uit te spreken. En in dit geval: durven het oneens te zijn of het anders te zien!

In een ethisch gesprek gaat het erom dat allé geluiden kunnen worden geuit. Gevoelens, gedachten, argumenten, bezwaren, principes, wensen, verlangens, noem maar op. Idealiter zouden alle gesprekspartners zich vrij moeten kunnen voelen om die te uiten. Daarvoor is vertrouwen nodig en een voorzitter die ervoor zorgt dat iedereen gehoord wordt en zich gehoord voelt.

In een commissie, of ethische gesprekken in andere setting, zou dat ook de opdracht moeten zijn: voer het gesprek waarbij alles op tafel komt. Ook al botst het daarmee áán tafel. Dan wordt het heel echt: we voeren niet meer een abstract gesprek, hier is het conflict.

Ik denk ook dat áls je het snel met elkaar eens wordt, je taak er nog niet op zit. Ga op zoek naar tegengeluid. Naar kritiek. Heb je wel goed gekeken en geluisterd? Heb je je daar voldoende voor ingespannen? Ga op zoek naar aanvullende perspectieven!

De methode van Deep Democracy heeft me geïnspireerd en handvatten gegeven om te kijken naar de waarde van alle visies die worden geuit. Om niet automatisch mee te gaan in de stroom van de meerderheid die zich af lijkt te tekenen tijdens zo'n gesprek, maar bewust stil te staan bij alle geluiden. Als er bezwaren zijn tegen een dominante visie, wat zit daar in wat van waarde is? Hoe kan de meerderheid daar wat mee? Zo krijg je een mooie verdieping van je gesprek. Het doel is niet om het zo snel mogelijk eens te worden, het doel is (in ieder geval van een commissie) een weloverwogen advies te geven, waarin alle facetten worden belicht die relevant zijn. Die krijg je alleen boven tafel als je je daarvoor inspant en er oprechte aandacht aan geeft.

Het eens zijn over het proces

De neiging om het met elkaar eens te willen zijn is dus belemmerend voor een goed ethisch gesprek. Maar ook in die neiging zit iets van waarde! Maak afspraken over het proces waarlangs het gesprek wordt gevoerd en hoe tot een advies/uitkomst kan worden gekomen. Eens over het proces, mogelijk oneens op de inhoud.

Een processuggesties voor een ethische commissie: besluit om te werken met een minderheidsstandpunt. Daardoor wordt er niet onbewust gestuurd op een unaniem besluit waar mensen zich naar voegen. In een advies geef je aan wat het advies is, hoe dat tot stand is gekomen en welke minderheidsstandpunten er zijn geuit. Maar wees daar dan ook niet te gemakzuchtig in ('ok, we hebben dus een minderheidsstandpunt), zie het vooral als een ingang naar een goed gesprek.

Door een minderheidstandpunt te omarmen erken je dat je het oneens met elkaar mág zijn. En juist bij ethische kwesties, is dat nog al eens aan de orde.

Beeld is van Ben Hershey via Unsplash.